عفونت های تنفسی در واقع سیستم تنفسی و راه های هوایی و ریه را درگیر می‌کنند. کار ریه چیست؟ عملکرد ریه چیست؟ عملکرد ریه همانطور که می‌دانید، تبادل گاز و اکسیژن است. اکسیژن را به گردش خون می‌رساند تا سیستم گردش خون اکسیژن را به مغز و سایر ارگان‌ها برساند. پس عملکرد ریه در واقع "حفظ حیات" است. بنابراین اهمیت عفونت‌های تنفسی و شیوع عفونتهای تنفسی بخصوص در فصل پاییز و زمستان به این دلیل است که عفونت‌های تنفسی، تهدید کننده جان بیمار است. وقتی جمعیت وسیعی دچار عفونت تنفسی می‌شوند، عده‌ای از افراد جامعه از جمله بیماران نقص ایمنی و بیماران قلبی – ریوی و گروهای خاص از جمله افراد مسن ممکن است مبتلا به فرم شدید عفونت تنفسی شوند .

وقتی در جمعیت بالا، این شیوع و همه گیری مدنظر باشد ممکن است باعث افزایش مرگ و میر و مورتالیته در آن جمعیت و در آن مقطع زمانی شود. قبل از ورود به بحث، اگر بخواهیم نگاهی به آناتومی و ساختار دستگاه تنفسی از زاویه بیماری‌های عفونی داشته باشیم اینطور می شود اشاره کرد که عفونت‌های تنفسی، یا فوقانی است یا تحتانی.

به عبارتی عفونت های دستگاه تنفسی به دو دسته عفونت های دستگاه تنفسی فوقانی و عفونت های دستگاه تنفسی تحتانی تقسیم می شود. اکسیژن از راه بینی وارد مسیر های هوایی بعدی از جمله نای و نایژه و نایژکها می‌شود و بعد به ترتیب به راهای هوایی انتهایی و ریه و کیسه‌های هوایی می رسد . وقتی عفونت تنفسی در مرحله ای است که ریه درگیر می‌شود و به عبارتی کیسه‌های هوایی، در کارکردشان مشکل ایجاد می‌شود، عفونت دستگاه تنفسی تحتانی محسوب می‌شود. وقتی که راه‌های هوایی فوقانی که در واقع مسیرهای انتقال اکسیژن به ریه و کیسه های هوایی انتهایی هستند درگیر عفونت شوند، عفونت دستگاه تنفسی فوقانی می باشد .

عفونت های دستگاه تنفسی فوقانی شامل فارنژیت، لارنژیت، برونشیت، سینوزیت، عفونت‌های گوش و اوتیت است.از طرفی برای مدیریت و کنترل بیماریهای تنفسی نیاز است که علائم عفونتهای تنفسی و علائم خطر و هشدار ها را بشناسیم تا بهتر بتونیم با مراجعه به پزشک در زمان مناسب در مدیریت بیماری های تنفسی و عفونتهای تنفسی کمک کنیم .

علائم عفونت دستگاه تنفسی فوقانی و تحتانی را بشناسیم

علائم عفونت دستگاه تنفسی فوقانی و تحتانی را بشناسیم و مهم‌تر از آن، علائم خطر را بشناسیم. برای این که به‌موقع به پزشک مراجعه داشته باشند. این که بدانیم چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم. این موضوع و شناخت علائم خطر در عفونت های تنفسی در مدیریت درمان به ما بسیار کمک می‌کند. مراجعه به مرکز درمانی و بیمارستانها در زمانی که عفونت تنفسی خفیف است و ریه درگیر نیست ممکن است باعث اتلاف انرژی سیستم بهداشتی درمانی شود و از طرفی مراجعه دیر هنگام در عفونتهای تنفسی مدیریت درمان را با مشکل مواجه می کند و نیاز به مراکز مراقبت های ویژه و مرگ و میر احتمالی افزایش میابد.

بنابراین هر چه آگاهی و سواد سلامت در این زمینه بالا رود، در کنترل این قضیه به ما کمک می‌شود. دوران پاندمی کرونا، به‌هرحال تجربه‌ای بود که در بحث عفونتهای تنفسی با سرایت بالا در تمام دنیا مطرح بود. این تجربه هرچند سخت به همه ما کمک می کند که با برنامه ریزی و شناخت بهتر و صحیح تر و آگاهی بیشتر در این همه‌گیری اخیر نیز با ویروس‌هایی که احیانا بیشتر مطرح می‌شوند، بتوانیم عفونهای تنفسی با سرایت بیشتر را مدیریت کنیم تا موارد بستری کمتر و مرگ و میر کمتر مواجه شویم.

نکته دیگری که می‌خواهم در این بحث تاکید کنم اینکه این مسئله کاملا روشن است که عفونت‌های باکتریال با عفونتهای ویروسی در عامل ایجادکننده متفاوت هستند. بنابراین در مواقعی که عامل بیماری ویروسی است نیاز به تجویز آنتی بیوتیک نیست .

تجویز آنتی بیوتیک با تشخیص و تجویز پزشک انجام شود

مهم‌ترین نکته‌ای که می‌خواهم در اینجا به آن اشاره کنم، تجویز منطقی آنتی بیوتیک است. یعنی در جایی که بیماری باکتریال است و نیاز به آنتی بیوتیک است، ما تجویز می‌کنیم. زمانی که بیماری ویروسی است نیازی به تجویز آنتی بیوتیک نیست. مصرف بی‌رویه آنتی بیوتیک در مواردی که عفونت تنفسی ویروسی است، باعث مقاومت در فرد و جامعه می‌شود. عوارض آنتی بیوتیک و مسئله هزینه‌ها از دیگر مواردی است که در تجویز بی رویه آنتی بیوتیک مساله ساز می شوند. بنابراین تجویز آنتی بیوتیک با تشخیص و تجویز پزشک انجام می شود.

راجع به همین عفونت‌های تنفسی و شیوعی که الان اتفاق افتاده است، اینکه عفونت‌های ویروسی که در ابتدای بحث به آن اشاره شد، ویروسهای آنفولانزا و کرونا و نیز HMPV ویروسهای شناخته شده ای هستند و در سالهای گذشته هم باعث عفونت های تنفسی در جامعه بوده اند . هر کدام از این ویروس های تنفسی ممکن است در فصل‌های متفاوت ودر مناطق جغرافیایی مختلف شیوع بیشتری داشته و بیشتر شوند. رفت و آمدهای بین کشوری و بین مرزی باعث سرایت و انتقال بیشتر عفونتهای تنفسی از طریق راه‌های تنفسی می‌شوند. به عبارتی چون سرایت عفونت های تنفسی شخص به شخص و فردی به فرد دیگر است بنابراین مسافرتهای بین مرزی می تواند سرایت بیماریهای ویروسی را تسهیل کند .

بنابراین این افراد در کنترل عفونتهای ویروسی از جمله عفونتهای تنفسی توجه ویژه ای را می طلبند. ولی وقتی اصول کار را بدانیم که می‌خواهیم در ارتباط با کنترل عفونتهای تنفسی چه‌کار کنیم،در هر سال و هر فصلی که شیوع عفونتهای ویروسی افزایش می یابد با توجه ویژه در موارد افزایش قابل توجه بعضی ویروسهای خاص در آن برهه زمانی و مکانی مثلا اگر فرض کنیم که اپیدمی هم روی ویروس خاص باشد، وقتی اصول کار را بدانیم، با هر ویروسی که باشد و با هر باکتری که باشد، می‌توانیم با رعایت اصول کنترل عفونت و بهداشت و نیز با شناخت صیح علائم خطر در عفونتهای تنفسی با مراجعه به‌موقع به پزشک، وضعیت بیماری را کنترل کنیم و موارد بستری در مراقبت های ویژه و احتمالا مرگ و میر را در اپیدمی ها کاهش دهیم.

علائم عفونتهای تنفسی فوقانی و تحتانی

بنابراین مروری داریم به علائم عفونتهای تنفسی فوقانی و تحتانی و نگاهی اجمالی به علائم خطر در عفونتهای تنفسی. علائم عفونت‌های تنفسی فوقانی همانطور که می‌دانید ممکن است تب باشد، گلودرد ، گرفتگی صدا و سرفه و آبریش بینی و غیره باشد.عفونت راه‌های هوایی فوقانی زمانی که مسیر راه هوایی در خطر انسداد قرار می گیرد و یا زمانی که احتمال درگیری ارگانهای مهم مجاور را دارد خطرناک است و می تواند تهدیدکننده جان بیمار باشد . التهاب راههای هوایی فوقانی به دلیل موقعیت خاص آناتومی راه‌های هوایی فوقانی چون در مسیر گردن است ومجاورت با ارگان‌های حیاتی که از آن مسیر عبور می‌کنند، عروق و شریان‌های مهمی که ازگردن و مجاورت آناتومی راهای هوایی فوقانی عبور می‌کنند،مهم است. پس همه اینها باعث می‌شود که عفونت‌های تنفسی فوقانی هم در مواردی خطرناک و مهم باشد. بنابراین توجه به علائم خطر در عفونتهای تنفسی فوقانی به دلایلی که گفته شد مهم است.

عفونت‌های دستگاه تنفسی تحتانی یا ذات الریه هم نگرانی و خطرش به خاطر عملکرد اصلی کیسه‌های هوایی یعنی تبادل اکسیژن است، که آن را مختل کند. بنابراین باید علائم خطر و هشدارها و آلارم‌ها را در ارتباط با عفونتهای تنفسی تحتانی و پنومونی و ذات الریه بدانیم. وقتی تعداد تنفس افزایش پیدا می‌کند زمانی که ضربان قلب بالا می‌رود، و بیمار سرگیجه دارد و از نظر هوشیاری به سمت گیج شدن وخواب آلودگی پیش می رود ، توانایی خوردن و آشامیدن کاهش یافته و استفراغ و عدم تحمل خوراکی دارد به خصوص در افراد مسن که علائم عفونت تنفسی ممکن است فقط با اختلال عملکرد و کاهش فعالیت و هوشیاری باشد، زمانی که بیمار احساس تنگی نفس و درد قفسه سینه دارد همگی از علائم خطر مهم برای عفونت تنفسی تحتانی می باشد.اگر علائم خطر و هشدارها را بشناسیم، با مراجعه به‌موقع به پزشک،می توانیم در کنترل عفونتهای تنفسی نقش داشته باشیم.

اگر بخواهیم از زاویه ارگانیسم و ویروس شناسی از جمله HMPV به عفونتهای تنفسی توجه داشته باشیم ،عفونتهای ویروسی تنفسی در اصولی که ذکر شد یکسان هستند و تفاوتهایی می توانند در بالین بیمار داشته باشند که به اجمال اشاره می شود. در ابتدا بهتر است در مورد علائم سرماخوردگی به عنوان شایعترین عفونت تنفسی اشاره شود . گلودرد، آبریزش بینی، سرفه، عطسه، احساس گرفتگی بینی از علائم سرماخوردگی است . بسیاری از ویروسها از جمله رینو ویروس ها ،آدنوویروسها، آنفلوانزا، HMPV و RSV و غیره می تواند علائم سرماخوردگی را ایجاد کند. با مصرف مایعات و استراحت و تغذیه مناسب وغیره می‌توان سرماخوردگی ساده را در منزل مدیریت کرد.

برخی ویروس‌ها به سمت علائم مشابه آنفلوانزا می‌روند که شامل درد بدن، گلودرد، آبریزش بینی و عطسه می باشد و در واقع میالژی و درد بدن قابل توجه است. پس به‌طور کلی این که اگر بیماری ویروسی در حد سرماخوردگی و درگیری بدون علائم خطر ذکر شده باشد با اقدامات حمایتی و مصرف مایعات و استراحت در منزل کنترل می‌شوند. ضمن اینکه بایستی توجه داشت بیماریهای عفونی در افراد نقص ایمنی و بیماران با شرایط خاص از جمله بیماران قلبی – ریوی بیماران سرطانی و شیمی درمانی در هر وضعیتی از عفونت تنفسی شرایط ویژه ای دارد که مشاوره با پزشک بسیار در این گروه خاص مهم است.

علائم خطر عفونتهای تنفسی تحتانی شامل سرفه های همراه با خلط خونی و تنگی نفس و درد قفسه سینه و غیره است که با مراجعه سریع به پزشک در کنترل عفونت ویروسی و درمان به موقع بیمار می توان از عوارض و مرگ و میر جلوگیری کرد.طیف وسیعی از ویروسها از جمله آنفلوانزا، ویروس کرونا، HMPV وRSV و غیره می توانند راهای هوایی تحتانی و ریه را درگیر کنند و با عوارض بیشتری همراه باشند .

نکته مهمی دیگر توجه به افراد خاص و بیماران خاص در عفونتهای تنفسی است. در واقع گروه‌های خاص شامل بیماران نقص ایمنی ، بیماران ریوی ، COPD و آسم ، بیماران قلبی وخانم های باردار و بیماران پیوند ارگان و بیمارانهای سرطانی تحت شیمی درمانی و داروهای خاص هستند . این اشخاص در معرض خطر بیشتر عفونتهای تنفسی هستند. شناخت دقیق علائم و عفونتهای تنفسی و رعایت اصول کلی کنترل عفونت از جمله بهداشت دست و ماسک در عفونتهای تنفسی و انجام واکسیناسیون در پیشگیری و کنترل عفونتهای تنفسی موثر است.

در زمان شیوع و همه گیری عفونتهای تنفسی ، زدن ماسک به‌خصوص در محیط های شلوغ و جمعیت بالا کمک زیادی در پیشگیری عفونت های تنفسی ویروسی و کنترل همه گیری دارد. سیستم بهداشت و درمان علاوه بر مدیریت بیماریهای تنفسی وظایف دیگری نیز بخصوص در مراکز درمانی دارد از جمله مراقبت و درمان بیماران قلبی ، اقدامات اورژانس جراحی در بخش های مختلف و غیره ، بنابراین با رعایت اصول پیشگیری و واکسیناسیون و بهداشت دست و ماسک در مواقع نیاز ، در کنترل و مدیریت مراکز درمانی در جهت اهداف عالی سلامت کمک کنیم .

متخصص بیماری‌های عفونی و گرمسیری، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی مشهد و عضو شورای راهبردی شبکه تحقیقات بیماری‌های ویروسی ایران