کودکان و نوجوانان جزء سرمایه‌های ملی هر کشوری به شمار می روند. حفظ هویت فرهنگی و ملی جوامع در گروی انتقال صحیح آن به نسل‌های بعدی و با در نظر گرفتن اقتضائات آینده است و فرایند تربیت و پرورش هویت کودکان نیز نیازمند بهره‌گیری از ابزار متناسب با سطح رشد فکری و ذهنی آن‌ها است. ادبیات کودک و نوجوان یکی از مهم‌ترین ابزار فرهنگی در شکل‌دهی به هویت ملی و تقویت حس میهن‌دوستی در کودکان بالاخص نسل زد و آلفا است.

برای این‌که ادبیات کودک در انتقال ارزش‌های ملی مؤثر باشد، باید از روش‌های نوین و جذاب بهره برد

جزایر سه‌گانه ایرانی نه‌تنها دارای ارزش ژئوپلیتیک بلکه نمادی از تاریخ، فرهنگ و هویت ملی ایران به‌شمار می‌روند. از طریق داستان‌های خلاقانه، افسانه‌های محلی و روایت‌های نمادین، می‌توان کودکان را با مفاهیمی همچون هویت سرزمینی، همبستگی ملی و ارزش‌های تاریخی آشنا ساخت. هویت ملی، مفهومی پویا و چندوجهی است که در طی فرایند جامعه‌پذیری از دوران کودکی شکل می‌گیرد. یکی از موثرترین ابزارهای تقویت این هویت، ادبیات کودک و نوجوان است که با استفاده از نمادها، اسطوره‌ها و روایت‌های فرهنگی، احساس تعلق به سرزمین را در نسل‌های آینده تقویت می‌کند. در این میان، جزایر سه‌گانه به‌عنوان بخش جدایی‌ناپذیر از ایران، می‌توانند در داستان‌ها و افسانه‌های کودکانه بازنمایی شوند تا ارتباط عاطفی کودکان با این مناطق مستحکم‌تر شود.

ادبیات کودک، به‌ویژه از طریق داستان‌های تصویری، شعر، افسانه و نمایشنامه، امکان آموزش غیرمستقیم مفاهیم ملی را فراهم می‌کند. به‌جای ارائه اطلاعات خشک و مستقیم، می‌توان با روایت داستان‌هایی جذاب، کودکان را در ماجراهای هیجان‌انگیزی که در جزایر سه‌گانه رخ می‌دهد، شریک کرد. شخصیت‌های داستانی که در این فضا خلق می‌شوند، می‌توانند حامل پیام‌هایی درباره‌ی اهمیت تمامیت ارضی، هویت فرهنگی و تاریخ ایران باشند. نمونه‌هایی از داستان‌های پیشنهادی: ۱-«لاک‌پشت نگهبان»: کودکی که در جزیره تنب بزرگ، با لاک‌پشتی اسرارآمیز روبه‌رو می‌شود که داستان‌های گذشته جزیره را روایت می‌کند.۲- «راز نقشه‌ی دریایی»: گروهی از کودکان که در جزایر سه‌گانه به دنبال کشف یک نقشه قدیمی و رمزگشایی از تاریخ آن هستند.۳-«نگهبانان جزیره»: ماجرای کودکانی که در مواجهه با یک نیروی خیالی، با اتحاد و همکاری از جزایر خود دفاع می‌کنند. افسانه‌ها یکی از کهن‌ترین ابزارهای هویت‌سازی در جوامع مختلف بوده‌اند. امروزه نیز می‌توان از عناصر اسطوره‌ای و افسانه‌ای جهت معرفی جزایر سه‌گانه به کودکان بهره برد. ایجاد شخصیت‌های خیالی همچون «اژدهای نگهبان جزایر»، «مرغان دریایی سخنگو»، یا «دریانوردان جاودان» می‌تواند به جذابیت داستان‌ها بیفزاید و در عین حال، پیام‌های هویتی را به‌صورت ناخودآگاه به کودکان منتقل کند. برای این‌که ادبیات کودک در انتقال ارزش‌های ملی مؤثر باشد، باید از روش‌های نوین و جذاب بهره برد. برخی از این روش‌ها عبارت‌اند از:

با به‌کارگیری داستان‌های خلاقانه، بازآفرینی افسانه‌های محلی و استفاده از روش‌های نوین، می‌توان جزایر سه‌گانه را به‌گونه‌ای در ذهن کودکان ثبت کرد که حس تعلق و مسئولیت‌پذیری نسبت به آن‌ها را در وجودشان نهادینه سازد

۱-ادبیات تعاملی؛ داستان‌هایی که کودک بتواند در آن‌ها تصمیم‌گیری کند و مسیر ماجرا را تغییر دهد.

۲- قصه‌های چندرسانه‌ای؛ ترکیب کتاب، انیمیشن، بازی‌های دیجیتال و واقعیت افزوده برای تقویت جذابیت روایت.

۳- نمایشنامه‌نویسی کودکانه؛ اجرای نمایش‌هایی که کودکان را در نقش‌های قهرمانان داستان‌های ملی قرار می‌دهد.

۴- داستان‌های مشارکتی؛ دعوت از کودکان برای نوشتن پایان داستان‌ها یا خلق شخصیت‌های جدید مرتبط با جزایر سه‌گانه.

پیشنهادهایی برای نویسندگان، ناشران و سیاست‌گذاران فرهنگی در عصر پدیده‌های چند بعدی؛

۱- خلق شخصیت‌های قهرمان ملی در ادبیات کودک: شخصیت‌هایی که هم جذابیت داستانی دارند و هم حس مسئولیت نسبت به سرزمین را در کودکان تقویت می‌کنند؛

۲- تولید محتوای چندرسانه‌ای: انتشار کتاب‌های تعاملی، انیمیشن‌ها و بازی‌های آموزشی برای تقویت ارتباط کودکان با مفاهیم ملی؛

۳- برگزاری جشنواره‌های داستان‌نویسی کودک درباره‌ جزایر سه‌گانه: ایجاد فرصت‌هایی برای کودکان تا با خلاقیت خود داستان‌هایی درباره‌ این مناطق بنویسند؛

۴- گسترش پژوهش در حوزه‌ ادبیات کودک و هویت ملی: حمایت از تحقیقات و پایان‌نامه‌های دانشگاهی که به بررسی تاثیر ادبیات کودک بر هویت ملی می‌پردازند.

ادبیات کودک و نوجوان و به‌خصوص فرهنگ ابزاری قدرتمند جهت انتقال ارزش‌های فرهنگی و ملی به نسل‌های آینده است. جزایر سه‌گانه ایران، نه‌تنها بخشی از جغرافیای کشور بلکه نمادی از هویت تاریخی و فرهنگی آن محسوب می‌شوند. با به‌کارگیری داستان‌های خلاقانه، بازآفرینی افسانه‌های محلی و استفاده از روش‌های نوین، می‌توان این مناطق را به‌گونه‌ای در ذهن کودکان ثبت کرد که حس تعلق و مسئولیت‌پذیری نسبت به آن‌ها را در وجودشان نهادینه سازد. آینده‌ هر ملت در گرو آگاهی نسل‌های جوان آن از تاریخ، فرهنگ و هویت سرزمینی خویش است، و ادبیات کودک می‌تواند در این مسیر، نقشی بی‌بدیل ایفا کند.

این یادداشت بر اساس کتاب با موضوع کودکان نسل زد که به چاپ رسیده، نوشته شده است.

*نویسنده،مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان