نمایشنامه ایرانی «سفرنامه آبجی مظفر» بر اساس رویدادهای مستند سفر شاهان قجر به پاریس برای نمایشگاه بزرگ ۱۹۰۰ که سرآغاز باشکوه علم، صنعت، جنگ و تجاوز قرن بیستم بود به قلم «قطب الدین صادقی» از بزرگان نمایش ملی ایران در سال ۱۳۹۵ بر اساس هنرهای نمایشی سنتی ایران نوشته شده است.

از جایگاه «قطب الدین صادقی» در ادبیات نمایشی ایران نیک آگاه هستیم و از آن سوی هم می دانیم که تئاتر اجتماعی و اندیشه ورز فرهنگ ملی ایران که در ارتباط با جوان ها و طبقه متوسط فرهیخته است، در حال محو شدن است. به این دلیل «صادقی»، هشتاد و سومین نمایشنامه و پنجاه و ششمین کارگردانی خود را از یک ترانه کمیک که مردم هنگام سفر مظفرالدین شاه به تهران می‌خواندند بر اساس شیوه تئاتر سنتی تخت حوضی یا روحوضی در پی احیای سنت های نمایش ایرانی و احترام گذاشتن به نمایش سنتی ایران که مردم کمتر آنها را می‌شناسند با وجه اندیشه ورز به صورت طنزآمیز و گزنده نوشت به طوری که سنت های گذشته را عینا تکرار نکرده و تجربیات نو را در کار خود گنجاند.

وی بعد از ده سال دوری از صحنه تئاتر در اعتراض به مدیریت غلط و بی تخصص تئاتر ایران که میدان را به کارهای آماتور و تجاری با لحن اقتباس از آثار خارجی داده بود، سرانجام نمایش «سفرنامه آبجی مظفر »را در تاریخ ۱۶ دی ماه ۱۴۰۳ بعد از برگزاری جشنواره تئاتر عروسکی تهران-مبارک در سالن اصلی تئاتر شهر، با حضور حدود ۳۸ بازیگر و همراه با اجرای موسیقی زنده و اصیل ایرانی در روزگاری به روی صحنه برد که تنها چیزی که در تئاتر وجود ندارد، نمایش ایرانی است.

این چهارمین نمایشی است که صادقی پس از دیگر آثار خود با عناوین «خط عشق»، «باغ شکرپاره» و «طلسم صبحگل» بر اساس شیوه‌های نمایش ایرانی روی صحنه برد. صادقی آخرین بار نمایش «عروسی خون» را با گروهی از هنرجویان و دانشجویان تئاتر در تالار استاد سمندریان تماشاخانه ایرانشهر روی صحنه برد.

درون مایه این اثر نمایشی درباره یک شخصیت واقعی در دوره قاجار است که توسط آخرین گروه بنگاه شادمانی خیابان سیروس تهران، درباره مطربی قهار به نام «قدمشاد»، دلدار «گزاویه» افسری فرانسوی بیان می شود که طی سفری با «مظفرالدین شاه» به پاریس رفته است و با مهر خود چهره واقعی ایران را به «گزاویه» نشان می دهد.

این اثر نمایشی روحوضی مدرن به سبک کمدی موزیکال، از نظر ارزش های دراماتیک، نوع پلات، نوع شخصیت پردازی و نوع اندیشه ای که جان مایه اثر هست، همراه با طراحی و بازی های به یادماندنی آن همه از گونه نمایش ایرانی است و با تماشاگران خاص خودش ارتباط لازم را برقرار کرد.

اشخاص بازی و ماجرای بازی این کمدی انتقادی، اجتماعی و تاریخی همه از افراد و ماجراهای شناخته شده تاریخ هستند و علاوه بر رویدادهای سفر شاهان دوره قاجار، زن و موقعیت او در جامعه ایران را محور نمایش خود قرار می دهد.

این اثر نمایشی «مظفرالدین» شاه هوسران و گیج و گول را شبیه یک کودک سالخورده، همراه با باورهای خرافی و افکار کهنه نشان می دهد. سلطان عقب مانده، مستبد و سنگدلی که همه مصالح یک دیکتاتور کوچک را در خود دارد.

این حکایت نمایشی غریب، خنده دار، مهیج و عاشقانه که چهارچوب آن برخورد شاهان قاجار با فرهنگ اروپایی است، در نگاه تاریخی خود با تمرکز دوباره روی نمایش ایرانی، انسان ایرانی و بحران های ایرانی، ویژگی هایی در تاریخ را نشان می دهد که بیان شدن آن ها به لحاظ شکل و شیوه های اجرایی روی صحنه تئاتر بسیار جذاب است.

«سفرنامه آبجی مظفر» نمادی از مقاومت هنری در برابر فراموشی سنت‌ها و تسلط جریان‌های تجاری است و نشان می‌دهد که هنر نمایش، با نگاهی تازه به گذشته، می‌تواند افقی نو برای آینده بگشاید. این اثر نمایشی با ترکیب هنرمندانه طنز و نقد اجتماعی، روح تئاتر ملی ایران را زنده نگه می‌دارد و به مخاطبان یادآور می‌شود که فرهنگ و هنر ایرانی، همچنان می‌تواند حامل امید، اندیشه و همبستگی باشد.

** مدرس دانشگاه و پژوهشگر تئاتر و کارشناس ادبیات نمایشی