به گزارش آژانس خبری کارآفرینان اقتصاد، ساعت به وقت ۱۲ و ۲۸ دقیقه ظهر روز شنبه ۲۰ اردیبهشت ۱۳۷۶ خشم زمین، آواری را بر سر مردم فرود آورد و طی چند ثانیه همه چیز به تلی از خاک تبدیل شد.

از آن روز در بین مردمان زیرکوه لبخندها فسرده شد، آوای لالایی مادران بعد غم نازدانه‌هایی که زیرخاک رفتند در گلو شکست، آرزوهای جوانان روی زمین پرپر شد، جغد فراق بر سر ویرانه‌ها نشست، کلبه‌های گلی خاموش و نغمه خوش چوپانی در نای مرد شبان فرو خفت.

زلزله زیرکوه که شدیدترین زمین‌لرزه منطقه از سال ۱۹۷۹ میلادی تا آن زمان بود، ۷.۳ درجه در مقیاس امواج درونی زمین اندازه‌گیری شد.

کانون این زمین لرزه در روستای اردکول بود که مرگ بیش از هزار و ۷۰۰ نفر را رقم زد و داغی بزرگ بر دل مردمان این منطقه گذاشت.

خاک شدن ۱۲۸ روستا در زلزله اردکول

طبق تحقیقات زمین شناسی روستای اردکول روی گسلی به طول ۱۰۰ کیلومتر واقع شده که از گریزان تا گزیک ادامه دارد و زمین لرزه سال ۷۶ موجب در هم کوبیدن ۱۲۸ روستای منطقه شد که تخریب ۱۵ هزار واحد مسکونی را در پی داشت.

مقامات محلی در ابتدا میزان خسارات وارده از این زمین لرزه را معادل ۶۷ میلیون دلار آمریکا (به ارزش سال ۱۹۹۷) تخمین زدند. اما این برآورد بعدها به ۱۰۰ میلیون دلار معادل ۳۰۰ میلیارد ریال آن زمان افزایش یافت.

اما امروز که با گذشت بیش از ربع قرن از آن حادثه تلخ، همچنان بازماندگان با اشتراک گذاشتن تصاویر عزیزان از دست رفته، بغض‌های گره خورده در گلو را فرو می‌خورند و به یاد آن غم بی پایان اشک می‌ریزند.

محمد بخشایی کودک ۹ ساله ۲۰ اردیبهشت ۷۶ در خاطراتش لحظاتی را به یاد دارد که میان گرد و خاک برخاسته از خانه‌های گلی به دنبال ردی از پدر و برادش می‌گشت.

او یکی از ساکنان روستای بمرود شهرستان زیرکوه است که اکنون در سن ۳۷ سالگی همچنان خاطرات آن روز هولناک را در ذهنش مرور می‌کند، لحظات دلهره‌آوری که به دنبال عزیزان روی تپه‌های خاک به این سو و آن سو می‌دوید، فریاد مادرانی که جنازه کودکانش را از زیر تل خاک بیرون می‌کشیدند، خستگی و گرسنگی، دلتنگی اولین شب بعد از زلزله،داغ پدر، پدر بزرگ و مادر بزرگ اینها همه کافی است که همچنان غم آن زلزله مهیب در دلش تازه بماند.

خراسان جنوبی در شرق ایران بر روی دو گسل شرقی و غربی لوت واقع شده که سرشاخه‌های منشعب از آن جای جای منطقه را فرا گرفته است، از همین رو زمین لرزه‌هایی با مقیاس بزرگ، تهدیدی برای استان محسوب می‌شود.

۵۰ گسل فعال در خراسان جنوبی

طبق آخرین اظهار نظر مسئول شبکه لرزه نگاری بیرجند، حدود ۵۰ گسل فعال در خراسان جنوبی وجود دارد و بیشتر شهرها و روستاهای استان در مجاورت آنها قرار دارند.

حمید معینی با بیان اینکه شناسایی محدوده‌های خطر و رعایت حریم گسل‌ها از ضروریات ساخت و سازهای شهری و روستایی است ادامه داد: وقوع چهار زلزله بزرگتر از هفت ریشتر در ۵۵ سال اخیر پتانسیل لرزهای بالای خراسان جنوبی را نشان می‌دهد که این تعداد در هیچ یک از استان‌های دیگر کشور مشاهده نشده است.

وی یادآور شد: زلزله سال ۴۷ در خضری دشت بیاض، ۵۷ طبس، ۵۸ کولی قاین و ۷۶ زیرکوه زلزله‌های بزرگی است که در نیم قرن اخیر رخ داده‌اند. ضمن اینکه طولانی‌ترین گسیختگی سطحی ایجاد شده در کل تاریخ ایران مربوط به زلزله زیرکوه با طول ۱۲۵ کیلومتر است.

مسئول شبکه لرزه نگاری بیرجند با اشاره به عمق زلزله‌ها در خراسان جنوبی گفت: با وجود اینکه بروز زلزله‌های مخرب در استان مطالعات دقیق در جهت شناخت لایه‌های پوسته و عمق لایه لرزه‌زا به عمل نیامده است ولی با توجه به تعیین محل و عمق زلزله‌ها توسط شبکه لرزه‌نگاری بیرجند، زلزله‌ها در این استان غالبا در عمق کم رخ داده‌اند که همین امر سبب بروز خسارات شدید مالی و جانی شده است.

حمید معینی یادآور شد: وقوع زلزله‌ها در عمق کم سبب تخریب بیشتر شده و در پاره‌ای اوقات که زلزله‌ها در نواحی بافت فرسوده و قدیمی رخ داده ۱۰۰ درصد ساختمان‌ها تخریب شده است که نمونه آن زلزله ۷.۳ ریشتری طبس گلشن بوده و خسارات بسیار شدیدی در این شهر به بار آورده است.

اما با این وجود همچنان ۳۹ درصد منازل مسکونی در روستاهای خراسان جنوبی غیر مقاوم است و تهدید بزرگ در زمان زمین لرزه‌ها بزرگ مقیاس محسوب می شود.

بر اساس آمارهایی که اخیرا اعلام شده متوسط مقاوم سازی در سطح روستاهای استان ۶۱.۷ درصد و میانگین مقاوم سازی کشور ۵۵ درصد است گرچه این شاخص از متوسط کشوری بالاتر است اما از آنجایی که سومین استان زلزله خیز کشور هستیم بارها شاهد زمین لرزه های بیش از ۶ ریشتر بوده‌ایم و به طور میانگین هر ۱۲ سال یکبار چنین زمین لرزه هایی دور از انتظار نیست.

درمیان و خوسف نامقاوم‌ترین مناطق خراسان جنوبی

مدیرکل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی خراسان جنوبی با اشاره به وجود ۳۳ هزار و ۹۸۳ واحد مسکونی نامقاوم در روستاهای استان گفت: بیشترین درصد مقاوم سازی مربوط به شهرستان زیرکوه با ۹۵.۸ و کمترین میزان منازل مسکونی مقاوم با شاخص ۳۹ درصد مربوط به شهرستان های درمیان و خوسف است.

قاسم تنها یادآور شد: بنیاد مسکن انقلاب اسلامی اکنون برای بهسازی واحدهای مسکونی روستایی به هر متقاضی، مبلغ چهار میلیارد ریال تسهیلات ارزان قیمت با کارمزد پنج درصد و بازپرداخت ۲۰ ساله پرداخت می‌کند.

وی افزود: در سال قبل سهمیه تسهیلات استان براساس درصد جمعیت از ۳۵۰ هزار تسهیلات مسکن روستایی کشور، سه هزار و ۵۰۰ مورد بوده که با تلاش و پیگیری به هشت هزار و ۵۰۰ مورد مسکن روستایی رسیده است.

استان خراسان جنوبی سال ۱۳۸۳ از تفکیک خراسان بزرگ به سه استان، تاسیس شد و اکنون ۱۲ شهرستان دارد.