به گزارش خبرنگار فرهنگی آژانس خبری کارآفرینان اقتصاد، ‌مراسم بررسی کتاب «وسایل ارتباط جمعی»، صبح امروز (یک‌شنبه ۱۱ ‌خردادماه ۱۴۰۴) در قالب یکی از نشست‌های «صد کتاب ماندگار قرن» در سالن فرهنگ مرکز همایش‌های بین‌المللی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران برگزار شد. در این نشست، یونس شکرخواه متخصص علوم ارتباطات و روزنامه‌نگار و محمدمهدی فرقانی، رئیس اسبق دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی، به بررسی ابعاد مختلف این کتاب پرداختند.

یونس شکرخواه در این نشست بیان کرد: کتاب «وسایل ارتباط جمعی» راه خود را باز کرد و همچنان کتابی معتبر محسوب می‌شود. این کتاب با آگاهی و دقت، با عنوان «وسایل ارتباط جمعی» منتشر شده است. برای مرحوم دکتر معتمدنژاد دشوار نبود ابتدا درباره رسانه‌های الکترونیک بنویسد و سپس به موضوعات دیگر بپردازد؛ اما به‌درستی و با آگاهی کامل بر نام «وسایل ارتباط جمعی» تأکید داشت.

وی افزود: این عنوان، همچنان رسانه‌های اجتماعی (Social Media) را در بر می‌گیرد و هنوز هم شبکه‌های اجتماعی (Social Networks) را شامل می‌شود. در ایران متأسفانه این دو مفهوم اغلب با یکدیگر اشتباه گرفته می‌شوند. شبکه‌های اجتماعی ابزارهای گسترده برقراری ارتباط هستند، در حالی که رسانه‌های اجتماعی بیشتر پاتوق‌هایی هستند که افراد خاصی در آن‌ها گرد هم می‌آیند. فیسبوک و توییتر پاتوق است، و گروهی خاص در آن‌ها حضور دارند. این تمایزها نیازمند مطالعه دقیق است.

ما به‌جای تمرکز بر خود رسانه‌ها، تنها بر پیام‌های آن‌ها تمرکز کرده‌ایم

نویسنده کتاب «روزنامه نگاری سایبر» با اشاره به محتوای این کتاب بیان کرد: «وسایل ارتباط جمعی» یا همان «مدیا» صرفاً واسطه نیستند؛ آن‌ها خود «وسیله» هستند. اشتباهی که بسیاری از ما مرتکب شده‌ایم، و لازم است دوباره بر آن تأکید شود، این است که ما به‌جای تمرکز بر خود رسانه‌ها، تنها بر پیام‌های آن‌ها تمرکز کرده‌ایم. ما بارها درباره پیام‌های رادیویی، پیام‌های منتشرشده در روزنامه‌ها و پیام‌های رسانه‌های اجتماعی صحبت کرده‌ایم، اما وسایل ارتباط جمعی معنا و شکل پیام را تعیین می‌کنند، نه صرفاً محتوای پیام.

وی ادامه داد: به عنوان مثال، زمانی که رادیو گوش می‌دهیم، تصویر را از دست می‌دهیم. تلویزیون به ما «فریم» می‌دهد، نه واقعیت بیرونی. ما مقالات متعددی درباره زمینه‌های شناختی داریم. هنگام تماشای تلویزیون، آنچه می‌بینیم تصویر فریم‌شده است، نه واقعیت. ما بیش از حد به پیام‌هایی که از طریق رسانه‌های اجتماعی منتشر می‌شوند توجه کرده‌ایم و متوجه نیستیم این خودِ پلتفرم است که ساختار پیام را شکل می‌دهد، نه کاربر. توییتر یا همان شبکه ایکس به شما اجازه می‌دهد تنها در ۲۸۰ کاراکتر (پیش‌تر ۱۴۰ کاراکتر) بنویسید. با چنین محدودیتی، نمی‌توان یک انقلاب یا یک رمان را تحلیل کرد. هوش مصنوعی درباره هر پدیده، میلیاردها الگوریتم را تنها برای یک واژه در نظر می‌گیرد. زمانی که درک کنیم پشت این ابزار چه الگوریتم‌هایی نوشته شده و زبان یادگیرنده‌اش چیست، راجع به آن شناخت بیشتری پیدا می‌کنیم.

شکرخواه با تاکید بر این که معتمدنژاد، تجلی تراژدیِ فرصت‌های از دست‌رفته است گفت: اگر زنده بود، بی‌تردید می‌توانست در کنار مکاتب شیکاگو، فرانکفورت و تورنتو، یک مکتب جدید ارتباطاتی را از ایران به جهان معرفی کند.

وی معتمدنژاد را انسانی دقیق و صاحب‌نقشه دانست و افزود: او بعد از انتشار کتاب «وسایل ارتباط جمعی» مسیر آینده ارتباطات در ایران را ترسیم کرد. این استاد رسانه تلاش کرد ارتباطات توسعه را در مقابل توسعه ارتباطات قرار دهد. او تسلیم ابزارهای ارتباطی نشد، بلکه این دو را دو مقوله متفاوت می‌دانست و تاکید داشت که «ارتباطات توسعه»، رهایی‌بخش است. من آمارها و شاخص‌های یونسکو درباره استانداردهای ارتباطی را درست نمی‌دانم. اگر در ایران هزار روزنامه وجود داشته باشد، به تنهایی شاخص توسعه نیست؛ آنچه اهمیت دارد تکثر صداهاست، نه صرفاً تعداد.

این خودِ پلتفرم است که ساختار پیام را شکل می‌دهد، نه کاربر

شکرخواه با تاکید بر این که معتمدنژاد با انتخاب موضوعات درست برای رساله‌های علمی شاگردانش را از مرحله سربازی به درجه ژنرالی رساند و آن‌ها را برای انجام مأموریت‌های علمی و حرفه‌ای اعزام کرد گفت: او دکتر فرقانی را به سمت بررسی سنت‌های ارتباطی هدایت کرد، مرا به سمت ارتباطات دیجیتال سوق داد و رساله‌ام را ۲۰ سال پیش با موضوع آزادی بیان در روزنامه‌نگاری سایبری طراحی کرد. او در هر حوزه، شاگردان خود را تبدیل به دیده‌بان‌هایی آگاه کرد. فرقانی را به اعماق تاریخ فرستاد تا آنجا جست‌وجو کند. دکتر هادی خانیکی، استاد دانشگاه علامه را به سمت نگارش درباره «گفت‌وگو» سوق داد و دکتر حسن نمک‌دوست را تشویق کرد تا درباره حقوق ارتباطات بنویسد.

وی با تاکید بر این که معتمدنژاد آینده را پیش‌بینی کرده بود بیان کرد: معتمدنژاد با همین کتاب آغاز کرد و ما را بر «وسایل ارتباط جمعی» متمرکز ساخت. برای این موضوع، گروه ساخت و ادبیاتی علمی تولید کرد.

به گزارش آژانس خبری کارآفرینان اقتصاد، کتاب «وسایل ارتباط جمعی» اثر استاد فقید، کاظم معتمدنژاد، نه‌تنها یکی از نخستین تلاش‌های نظام‌مند برای معرفی و تبیین علوم ارتباطات در فضای دانشگاهی ایران به‌شمار می‌آید، بلکه نمونه‌ای بارز از کوشش موفق در ترجمه‌ مفاهیم غربی به ساختارها و نیازهای بومی است.