سواد حقوقی به معنای آگاهی از اصول، مفاهیم و قواعد حقوقی است که افراد را قادر می‌سازد حقوق و وظایف خود و دیگران را درک کرده و در تعاملات اجتماعی و حقوقی به‌درستی عمل کنند. در این رابطه آموزش سواد حقوقی به کودکان و نوجوانان اهمیت بسیاری دارد. ضرورت آموزش سواد حقوقی به کودکان نسل آلفا (حدودا متولدان دهه ۹۰ به بعد) چیست؟
۱. پیشگیری از نقض حقوق کودکان؛ آموزش حقوقی به کودکان می‌تواند از وقوع نقض حقوق آنها جلوگیری کند. کودکان با آگاهی از حقوق خود، از جمله حق بر آموزش، حق بر سلامت و حق بر حمایت در برابر خشونت، می‌توانند در برابر تخلفات احتمالی از خود دفاع کنند یا از طریق مجاری قانونی اقدام کنند.۲. تقویت مشارکت اجتماعی و مدنی؛ آگاهی کودکان از حقوق و تکالیف مدنی، آنها را برای مشارکت فعال در جامعه آماده می‌کند که این امر می‌تواند منجر به تقویت فرهنگ قانون‌مداری و ارتقای مسئولیت‌پذیری در نسل آینده شود.۳. کاهش آسیب‌های اجتماعی؛ یکی از عوامل اصلی آسیب‌های اجتماعی، ناآگاهی از قوانین و مقررات است. آموزش سواد حقوقی به کودکان می‌تواند آنها را از رفتارهایی که منجر به مشکلات قانونی می‌شود، بازدارد و احتمال ارتکاب جرم را در آینده کاهش دهد.۴. ایجاد فرهنگ حقوقی پایدار؛ آموزش کودکان به‌عنوان نخستین مرحله از ایجاد فرهنگ حقوقی در جامعه عمل می‌کند که این آموزش می‌تواند به نهادینه شدن احترام به حقوق دیگران و پایبندی به قوانین در جامعه منجر شود.
زیربنای تربیت شهروندانی آگاه و اخلاق‌مدار چیست؟
پدرها و مادرها فرزند شما، به‌عنوان عضوی کوچک اما ارزشمند از خانواده و جامعه، نه‌تنها شایسته عشق و توجه بی‌پایان شماست، بلکه حق دارد در محیطی امن و حمایت‌گر، فرصت رشد، یادگیری و شکوفایی را تجربه کند. همان‌گونه که برای سلامت جسمی و رفاه مادی او تلاش می‌کنید، آگاه کردن او از حقوق اولیه‌اش بخشی حیاتی از مسئولیت شماست. آموزش حقوق به کودکان، یکی از اساسی‌ترین و موثرترین اقداماتی است که می‌توانید برای ساختن آینده‌ای بهتر فقط با عادت دادن آنها به مطالعه برای آنها انجام دهید؛ آینده‌ای که در آن فرزند شما با اعتمادبه‌نفس، آگاهی و توانایی از خود و حقوق دیگران محافظت کند و به فردی مستقل و مسئولیت‌پذیر تبدیل شود. آگاهی از حقوق، نخستین گام در مسیر تربیت نسلی است که می‌تواند جایگاه خود را در جهان به درستی بشناسد و بر اساس آن عمل کند.
کودکی که از حق خود برای داشتن امنیت، آموزش، بازی، مشارکت و حفاظت آگاه باشد، بهتر می‌تواند در برابر آسیب‌ها و نابرابری‌ها ایستادگی کند و مهارت‌هایی همچون تصمیم‌گیری درست، احترام به دیگران و مسئولیت‌پذیری را در خود پرورش دهد. این آگاهی به فرزند شما کمک می‌کند تا نه تنها حقوق خود را بشناسد، بلکه به درکی عمیق از مسئولیت‌هایش در قبال دیگران دست یابد؛ مفهومی که زیربنای تربیت شهروندانی آگاه و اخلاق‌مدار است.
چرا آموزش حقوق باید از کودکی آغاز شود؟
شاید از خود بپرسید چرا آموزش حقوق باید از کودکی آغاز شود؟ پاسخ ساده است: ذهن کودکان در سال‌های نخست زندگی انعطاف‌پذیر است و آمادگی بیشتری برای یادگیری مفاهیم جدید دارد. آشنا کردن کودکان با حقوقشان در این دوره، با مطالعه کتاب‌های مرتبط با حقوق آنها را به افرادی آگاه‌تر و مسئولیت‌پذیرتر تبدیل می‌کند. علاوه بر این، آموزش حقوق به کودکان، به ایجاد حس اعتمادبه‌نفس و توانایی ایستادگی در برابر مشکلات کمک می‌کند. کودکی که بداند حق دارد احساسات خود را بیان و در محیطی امن زندگی کند و در تصمیم‌گیری‌های مربوط به خود مشارکت داشته باشد، بهتر می‌تواند در برابر چالش‌ها و آسیب‌های احتمالی واکنش نشان دهد.
آموزش حقوق به کودکان فقط به معنای ارائه اطلاعات خشک و رسمی نیست. این آموزش باید به شیوه‌ای ساده، خلاقانه و متناسب با سن و درک کودک انجام شود. بازی‌ها، داستان‌ها، مثال‌های روزمره و حتی تعاملات خانوادگی می‌توانند ابزارهایی قدرتمند برای آموزش این مفاهیم باشند. شما به عنوان والدین، نخستین و موثرترین معلمان فرزندتان هستید. فرزند شما از رفتارها، گفتارها و تصمیم‌های شما الگوبرداری می‌کند. اگر او ببیند شما حقوق او را محترم می‌شمارید، به احساساتش توجه می‌کنید و برای نظراتش ارزش قائل هستید، یاد می‌گیرد چگونه حقوق خود و دیگران را درک و رعایت کند.
پدرها و مادرهای عزیز، شما نه‌تنها ستون خانواده، بلکه معماران آینده فرزندتان هستید. با آموزش حقوق از راه کتاب‌های مرتبط به فرزند خود، به او قدرتی می‌بخشید که بتواند با شجاعت و آگاهی مسیر زندگی خود را طی کند. در عصر حاضر یکی از عوامل قانون‌شکنی، آگاه نبودن افراد از قوانین و مقررات به عنوان اولین گام برای برقراری حاکمیت قانون آگاهی افراد جامعه نسبت به قانون است. جامعه توسعه یافته، جامعه‌ای است که در آن رعایت قانون یک ارزش است و افرادی که حق خود را از روش‌های قانونی مطالبه می‌کنند، انسان‌های توسعه یافته‌ای هستند. آگاهی از قوانین و مقررات نقش مهمی در قانونمندی، توسعه یافتگی، مسئولیت پذیری و نظم اجتماعی دارد.
این یادداشت بر اساس کتاب جدید محمدمهدی سیدناصری با موضوع حقوق کودکان نسل زد نوشته شده است.
*مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان
دیدگاه خود را بیان کنید