آژانس خبری کارآفرینان اقتصاد-گروه هنر و رسانه: مستندها همیشه اتفاقات و اشخاص مهم تاریخ را به قاب تصویر می‌کشند، امام خمینی (ره) یکی از بزرگ‌ترین شخصیت‌های تاریخ معاصر است که مستند‌سازهای بسیاری ابعاد زندگی ایشان را به تصویر کشیده‌اند.

در سالروز ارتحال حضرت امام خمینی(ره) مروری داریم بر چند مستند مهم که به زندگی و شخصیت و مبارزات ایشان پرداخته‌اند.

*مستند«آفتاب و عشق»

فیلم آفتاب و عشق به کارگردانی جواد شمقدری در سال ۱۳۶۸ ساخته شده است. فیلم مستند سینمایی «آفتاب و عشق» به کارگردانی جواد شمقدری اولین فیلم سینمایی مستند درباره ارتحال امام است که سالهای ۱۳۶۹ ، ۱۳۷۰ و ۱۳۷۱ همزمان با نیمه خرداد، در سینماها اکران شد و پس از آن هرساله به همین مناسب از شبکه های مختلف سیما پخش شد.

در کتاب در قلمرو دیدار که کتابی درباره زندگی و آثار مجید مجیدی است به تازگی گفتگویی منتشر شده که در این گفتگو مجیدی به گلایه از حجت الاسلام زم پرداخته که اجازه نداد وی کار ساخت این فیلم را به انتها برساند و فیلم را برای تکمیل به جواد شمقدری داد.

*مستند «روح الله»

مستند «روح الله» به تهیه کنندگی احمد شفیعی کامل‌ترین و جامع‌ترین مستند ساخته شده درباره امام خمینی(ره) است که در ۱۰ قسمت به مقاطع مهم زندگی بنیانگذار انقلاب اسلامی می‌پردازد. این مجموعه بر اساس مصاحبه‌هایی از شخصیت‌های بین‌المللی کشور‌های ایران، عراق، ترکیه، سوریه، مصر، فلسطین، فرانسه و لبنان ساخته شده است و بیش از ۱۰۰۰۰ قطعه عکس و تصاویر ناب تلویزیونی که بسیاری از آن‌ها برای اولین مرتبه نمایش داده شده‌اند، در ساخت آن به کار رفته است.

سبک و سیاق این اثر یادآور مستندهای بین‌المللی شخصیت‌محوری است که معمولاً در آنها جزئیات کامل و جنبه‌های مختلف زندگی یک شخصیت مورد توجه قرار می‌گیرد. هر قسمت از این مجموعه یک موضوع مستقل دارد. پژوهش دقیق و نگاه ریزبینانه حاکم بر ساخت این اثر، مستند روح‌الله را به اثری با استانداردهای بین‌المللی تبدیل کرده است.

این مستند، شامل مصاحبه‌هایی با بیش از ۶۰ شخصیت بین‌المللی از کشورهای ایران، عراق، ترکیه، سوریه، مصر، فلسطین، فرانسه و لبنان است. همچنین بالغ بر ۱۰ هزار قطعه عکس و تصاویر ناب تلویزیونی که بسیاری از آن‌ها برای اولین مرتبه نمایش داده شده‌اند در این مجموعه به کار رفته است.

مجموعه مستند «روح‌الله» به همت شبکه تلویزیونی المنار به کارگردانی محمد دبوق و با همکاری بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس تهیه شده است.

سلطنت محمدرضا پهلوی، رحلت آیت الله عبدالکریم حائری، همکاری شاه با اسرائیل، رحلت آیت الله بروجردی، نصیحت امام به ارتش، مقاومت امام در برابر رفرم، قانون کاپیتولاسیون، امام در ترکیه، انعقاد قرارداد ۱۹۷۵ الجزایر و … از بخش‌های مختلف این مستند است.

*«تشییع بزرگ»

مستند تشییع بزرگ، به کارگردانی و تهیه کنندگی مصطفی فتاحی و نویسندگی محمد طه امیری روایتگر سیر پرشور مردم در بزرگترین بدرقه، تشییع و تدفین پیکر حضرت امام خمینی(ره) است.

مستنند تشییع بزرگ با محوریت خلبان‌هایی که پروژه جابه‌جایی پیکر امام خمینی(ره) را بر عهده داشتند تصاویر دیده نشده ای از روز تشییع را نمایش می‌دهد، تصاویری که از کابین خلبان حامل پیکر امام ثبت شده است.

این مستند روایت‌گر بزرگ‌ترین تشییع جنازه تاریخ بشر است که در ایران و در هنگام وداع ملت با امام و مقتدایشان به ثبت رسید.

ابتدا قرار نبود پیکر امام به وسیله بالگرد به محل دفن منتقل شود؛ ولی به دلیل ازدحام و هجوم مردم که بر اثر عشق و علاقه‌شان، نمی‌خواستند از امام خمینی(ره) جدا شوند و هر کس تکه‌ای از کفن ایشان را در دست می‌گرفت، تصمیم گرفته شد بالگردی برای انتقال پیکر اختصاص یابد.

خلبانانی که بالگرد را هدایت می‌کردند خاطرات زیادی از آن روز حزن‌انگیز به یاد دارند که در این مستند به روایت آنها می‌پردازند، اتفاقاتی که شاید کمتر کسی در کشورمان از آنها مطلع باشد.

مصطفی فتاحی کارگردان این مستند در باره کم بودن تعداد مستند‌های پرتره از امام (ره) گفته است:« دلیل این اتفاق به شخصیت بزرگ امام خمینی(ره) برمی‌گردد که ساخت مستند پرتره از ایشان را برای فیلم‌ساز سخت می‌کند. مستندساز باید به کدام جنبه از ابعاد شخصیتی ایشان بپردازد که بتواند روایتی جامع و دقیق از ایشان ارائه بدهد؟ همین موضوع کار را برای ساخت مستند پرتره از امام خمینی(ره) سخت می‌کند. همانطور که در طول این سال‌ها کمتر فیلمی درباره ایشان ساخته شده است.»

*مستند «رازهای جماران»

مجموعه مستند رازهای جماران در چهار قسمت ۳۰ دقیقه‌ای به روایت زندگی حضرت امام خمینی(ره) و مناسبات سیاسی و فردی ایشان از زبان محافظان بیت امام در حد فاصل سال‌های ۵۷ تا ۶۸ می‌پردازد. محافظین جزو نزدیکترین افراد به بیت امام بودند و ناگفته‌ها و روایت‌های شنیدنی و جذابی را از زندگی امام خمینی(ره) برای بیان دارند که برای اولین بار در قالب یک مجموعه مستند روایت خواهد شد.

همچنین در مجموعه مستند رازهای جماران برای اولین بار بیش از صد قطعه عکس و تصاویر دیده نشده از جماران و بیت امام به نمایش در می‌آید. ساخت این مجموعه مستند بیش از دو سال به طول انجامیده است و برای ساخت آن از صدها ساعت گفت‌وگوی شنیده نشده و هزاران صفحه منابع دیده نشده استفاده شده است.

مجری طرح مستند «رازهای جماران» محسن سلیمانی است و این مجموعه به کارگردانی مشترک محسن سلیمانی و محمد ثقفی در خانه مستند تهیه و محصول سازمان هنری رسانه‌ای اوج است.

سلیمانی در رابطه با ساخت این مستند بیان کرده است:«این محافظین، زندگی امام خمینی را مستقیم دیده بودند و به همین دلیل راویان بسیار خوبی برای مستند بودند. البته ما هم برای اینکه بتوانیم روایت دست اولی به مخاطب ارائه بدهیم فقط سراغ حلقه اول محافظین رفتیم؛ کسانی که بدون هیچ واسطه‌ای زندگی امام خمینی را دیده بودند.»

*«بانو قدس ایران»

«بانو قدس ایران» به کارگردانی مصطفی رزاق کریمی، محصول مؤسسه فرهنگی، هنری عروج است و با مشارکت مرکز گسترش تولید شده است. فیلم روایتی است از زندگی بانو خدیجه ثقفی همسر امام خمینی (ره). این فیلم در یازدهمین جشنواره «سینماحقیقت» تندیس بهترین فیلم را دریافت کرده است.

بانو قدس ایران یکی از مستندهای پرتره شاخص به حساب می‌آید که در عین حساسیت‌های خاصی که در رابطه با سوژه آن مطرح بوده، کارگردان سعی کرده روایتی صادقانه و به دور از حواشی مختلف از همسر یکی از مهم‌ترین چهره‌های تاریخ ایران و جهان بیافریند.

رزاق کریمی در گفتگویی با اشاره به این که مستند پرتره تاکنون کم کار نکرده است توضیح داده است:« به ساخت فیلم«بانو قدس ایران» می بالم؛ چرا که ادای دینی به حضرت امام(ره) و خانواده ایشان بود. زمانی که امام(ره) در تبعید و عراق بودند ما به همراه پدرم به خدمت ایشان رفتیم. من نوجوان بودم و همیشه آرزو می کردم یک بار دیگر این مرد بزرگ را ببینیم که هرگز محقق نشد. زمانی که پیشنهاد ساخت این فیلم مطرح شد، نگران بودم به این خاطر که وارد شدن به اندرونی امام (ره) سخت بود. مطمئنم با یک فیلم تمام ناگفته ها درباره امام (ره) و همسرشان گفته نخواهد شد. امیدوارم فیلم های بیشتری در این باره ساخته شود تا ارتباط نسل جوان با این شخصیت ها قطع نشود.

*«وداع»

مستند «وداع» دیگر ساخته رزاق کریمی بعد از مستند «بانو قدس ایران» است، مستندی که به وداع باشکوه مردم ایران با امام خمینی (ره) و تشییع پیکر او می‌پردازد.

رزاق کریمی دررابطه با ساخت این دو مستند گفته است:« من مستند «بانو قدس ایران» و دیگر آثارم را برای نسل گذشته نساخته‌ام، بلکه برای نسل جوان و آینده که حالا دیگر آن روزها برایشان تبدیل به تاریخ شده است، ساخته‌ام.»

این کارگردان ادامه داد:« «وداع»، داستان روز وداع و تدفین پیکر امام خمینی(ره) است، با تنها فردی هم که مصاحبه شده، حجت‌الاسلام ناطق‌نوری است که هم در ورود امام به ایران کارهای مهمی کرد و هم در روز تدفین ایشان نقش مهمی داشت. خود آقا سیداحمد به او گفته بود که «تو همانی هستی که در ورود امام بودی و در روز رحلت ایشان هم باید باشی.»»

رزاق کریمی گفت:« روز رحلت امام روز عجیبی بوده، بنده آن روز در اتریش بودم، آن روز گزارشگر اتریش از تهران فریاد می‌زد و می‌گفت: «من الان آمده‌ام به مراسم تدفین آیت‌الله خمینی! به ما دروغ گفتند! ابتدا گفتند هزار نفر آمده‌اند! بعد گفتند هزاران نفر! بعد گفتند یک‌میلیون نفر! اما مردم اتریش! اینجا روز قیامت است. دنیای پس از مرگ اینجاست. مردم اتریش! کسی- کسی را نمی‌شناسد...» و بعد صدای گزارشگر را قطع کردند.»

*«ملاقات در مدار بسته»

مستند ملاقات در مدار بسته، روزهای بستری شدن امام خمینی (ره) در بیمارستان را از نگاه دوربین مدار بسته اتاق ایشان به تصویر می‌کشد.

امام، چند روز قبل از ارتحالشان در بیمارستان بستری بودند و دوربین مدار بسته‌ای دائما ایشان را نظاره می‌کرد. تصاویر این دوربین، لحظات خاصی را رقم زده است.

مستند ملاقات در مدار بسته در مدت زمان ۲۷ دقیقه به کارگردانی امیرحسین خلیل‌زاده و مهدی جوزایی و تهیه‌کنندگی مهدی مطهر روایتی نادیده از روزهای پایانی عمر امام راحل را نمایش می‌دهد.

*«مسیحانفس» از دید عکاس فرانسوی

مستند «مسیحانفس» داستان میشل ستبون، عکاس فرانسوی است که از اوایل شروع انقلاب در ایران به پوشش تظاهرات در تهران و قم پرداخته و تا غائله کردستان حدود ۳۰ هزار عکس سیاه‌وسفید و رنگی تهیه کرده و به بیان خاطرات خود از همراهی امام‌خمینی(ره) از نوفل‌لوشاتو تا هنگام ورود به ایران در بهمن‌ماه ۱۳۵۷ و شخصیت ایشان که تاثیر زیادی بر زندگی شخصی و حرفه‌ای‌اش گذاشته می‌پردازد و انقلاب را از دریچه دوربین خود روایت می‌کند.

این عکاس فرانسوی در رابطه با شروع فعالیتش در زمینه انقلاب ایران گفته است:«امام خمینی(ره) تا پیش از سفر به پاریس چهره‌ای ناشناخته در جهان بود و برای بسیاری این سؤال مطرح بود، این فرد که توانسته یک جریان بزرگ را در ایران رهبری و هدایت کند، کیست؟ این میل و عطش به دانستن سبب شد بیشتر برای گرفتن عکس از امام خمینی(ره) علاقه‌مند شوم و البته افتخار گرفتن عکس‌های بسیاری را از او داشتم.

وی افزود: نکته بعدی این است که من عکاسی نبودم که فقط به‌خاطر عکس گرفتن تعدادی عکس فقط چند روز به ایران سفر کنم. من در آن زمان بار‌ها به ایران آمده بودم و اقامت‌های طولانی‌مدتی را در ایران داشتم و همین امر سبب شده تا اطرافیان امام من را به‌خوبی بشناسند و به من احترام بگزارند.

ستبون ادامه داد: زمانی که امام به پاریس رفته بود اطرافیان امام درباره من به او توضیح دادند و وقتی من را به امام خمینی(ره) معرفی کردند ایشان من را به‌خوبی می‌شناختند و به من اعتماد داشتند.»

* «بدرقه آفتاب»

در زمان تشییع پیکر معمار کبیر انقلاب اسلامی حضور چند میلیون نفر عاشق و دلباخته امام خمینی(ره) با توجه به زمان اندک میان خبر ارتحال تا تشییع امام (ره)، تعجب و تحسین رسانه‌های خارجی و خبرنگاران مستقر در مراسم را برانگیخت، به طوری که به گفته تمامی تحلیلگران و کارشناسان سیاسی، تشییع پیکر امام راحل بزرگترین مراسم تشییع انجام شده در سطح جهان است.

مراسم تشییع پیکر امام خمینی(ره) صحنه‌های جالب و دلنشینی را از عمق ارادت مردم به بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران به معرض نمایش گذاشت و مستند «بدرقه آفتاب» محصول بنیاد سینمایی فارابی تنها گوشه‌هایی از آن را به تصویر کشیده است.

این مستند در واقع گوشه‌ای از حضور تاریخی ملت پس از اعلام عروج ملکوتی امام خمینی(ره) تا روز خاکسپاری پیکر مطهر بت شکن تاریخ است.

پایان پیام/