به گزارش آژانس خبری کارآفرینان اقتصاد به از نقل پایگاه خبری اندیشکده «کارنگی»، اظهارات مکرر دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا در چند هفته گذشته درباره طرحهای مربوط به آینده غزه، موجب اتحادی کم سابقه در خاورمیانه شده است. رهبران کشورهای منطقه برای ایجاد یک موضع واحد عربی و اسلامی و رد هر گونه برنامه برای کوچاندن مردم فلسطین از غزه همصدا شده و همکاری کرده اند.
اندیشکده کارنگی در همین ارتباط نظرات سه کارشناس امور غرب آسیا را در خصوص این تحولات جویا شده است. «عمرو حمزاوی» عضو سابق مجلس مصر و مدیر «برنامه خاورمیانه» در اندیشکده کارنگی، در خصوص واکنش کشورهای منطقه به طرح ترامپ خاطرنشان کرد: دولت مصر بطور مکرر طرحهای ادعایی مطرح شده از سوی آمریکا و اسراییل برای کوچاندن فلسطینیان از غزه و انتقال آنان به مصر و اردن را رد کرده است. همچنین تازه ترین پیشنهاد ترامپ برای در اختیار گرفتن کنترل غزه و توسعه اقتصادی آن نیز با مخالفت شدید قاهره رو به رو شده است. دولت مصر به مقامات آمریکا اطلاع داده که طرحهای مربوط به کوچاندن مردم غزه، معاهده صلح مصر و اسراییل امضا شده در سال ۱۹۷۹ (پیمان کمپ دیوید) را تهدید می‌کند و روابط دیپلماتیک بین قاهره و تل آویو را به مخاطره می‌اندازد.
«اندرو لیبر» استادیار علوم سیاسی و مطالعات خاورمیانه و شمال آفریقا در دانشگاه «تولین» در لوییزیانا آمریکا نیز خاطرنشان کرد: دولت عربستان سعودی طرح یاد شده را در بیانیه‌ای شدیداللحن رد کرده است. وزارت امور خارجه عربستان موضع قاطع و راسخ ریاض در حمایت از کشور فلسطین را مورد تاکید قرار داده هر چند عربستان در گذشته کمتر از موضوع تاسیس کشور فلسطین سخن گفته بود.
این کارشناسان امور غرب آسیا خاطرنشان کرد: مساله قابل توجه دیگر اینکه وزارت امور خارجه عربستان این موضع را در پیوندی آشکار با «محمد بن سلمان» ولیعهد عربستان بیان کرد و تماس تلفنی مستقیم بن سلمان با عبدالله پادشاه اردن نیز شایان توجه است چرا که اقدامی کم سابقه بود. روایت عربستان از این تماس تلفنی، آشکارا مواضع قاطع و حمایتی ریاض از حقوق مردم فلسطین را مورد توجه و تاکید قرار داد. عربستان همچنین در پی اظهارات بعدی «بنتامین نتانیاهو» نخست وزیر اسراییل مبنی بر اینکه عربستان اراضی زیادی برای یک کشور فلسطینی دارد، با صدور بیانیه دیگری «ذهنیت افراطی و اشغالگرانه» معطوف به اخراج فلسطنیان از غزه را محکوم کرد.
«مروان معاشر» معاون بخش مطالعات اندیشکده کارنگی و وزیر امور خارجه اسبق اردن (سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۴) نیز گفت: دولت اردن طرح پیشنهادی ترامپ را همانند سایر طرحهای مبنی بر انتقال جمعی فلسطینیان به اردن یا مصر رد کرده است. وزیر امور خارجه اردن در سپتامبر ۲۰۲۴ گفت هر گونه تلاش برای کوچ اجباری فلسطینیان به اردن به معنی «اعلان جنگ» است که شروط معاهده صلح بین اردن و اسراییل را آشکارا نقض می‌کند. دولت اردن در پی اظهارات تازه ترامپ در این خصوص نیز هر گونه تلاش برای ضمیمه سازی اراضی و کوچاندن فلسطینیان را رد کرد.
واکنش شهروندان کشورهای منطقه
حمزاوی خاطرنشان کرد که واکنش مردمی در کشور مصر بطور کامل مطابق با موضع دولت بوده و مصری‌ها همچنین از درخواست ترامپ مبنی بر میزبانی کشور مصر از مردم آواره غزه انتقاد کرده اند.
وی افزود: اتحادیه‌های حرفه ای مانند «سندیکای مطبوعات» مصر و برخی سازمانهای جامعه مدنی و احزاب سیاسی مصر نیز مخالفت خود را بیان کرده اند. احساسات گسترده در مخالفت با کوچاندن فلسطینیان از طریق انتشار سرمقالات نشریات، گفت وگوهای تلویزیونی و مواضع افراد تاثیرگذار در رسانه های اجتماعی، به گفتمان عمومی در مصر شکل داده‌اند. واکنشهای مردمی در مصر مشابه برهه‌های تاریخی گذشته مخالفت با سیاست‌های آمریکا بخصوص در دهه های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ سمت و سوی ملی‌گرایانه پیدا کرده و درخواست‌هایی از دولت مصر برای ایستادگی در برابر آمریکا و تسلیم نشدن در برابر فشارهای ترامپ مطرح شده است.
اندرو لیبر در زمینه واکنش مردمی در عربستان خاطرنشان کرد که هرچند ارزیابی افکار عمومی در عربستان سعودی دشوار است اما صاحبنظران برجسته آشکارا از حمایت لفظی ریاض از کشور فلسطین پشتیبانی کرده و حتی ابراز شادمانی کرده اند. شاهزاده «ترکی الفیصل» بطور خاص با پوشیدن یک چفیه فلسطینی در شبکه تلویزیونی «سی ان ان» از طرح آمریکا به عنوان «برنامه پاکسازی قومی گسترده» انتقاد کرد.
افراد تاثیرگذار عربستان سعودی در شبکه های اجتماعی، از مواضع دولت ریاض به عنوان نفوذ این کشور در امور جهانی تقدیر کرده اند. حساب‌های رسانه‌ای دولتی عربستان در رسانه‌های اجتماعی نیز فیلم‌های آرشیوی از اظهارات «ملک سلمان» در حمایت از آرمان فلسطین نشر داده اند. ظهور و بروز این دیدگاهها حاکی از آن است که بن سلمان و مشاوران او ابراز حمایت عربستان از قضیه فلسطین را – حداقل در برهه کنونی- اقدامی ارزشمند می‌دانند.
مروان معاشر نیز تاکید کرد که اظهارات ترامپ موجب اتحاد در افکار عمومی اردن به شکلی بی سابقه شده است. تظاهرات بزرگی در سراسر اردن در حمایت از عبدالله دوم پادشاه این کشور و در مخالفت با پیشنهاد آمریکا برگزار شده است. شهروندان اردنی مخالفت شدید خود را از طریق یادداشتها و گفتگوهای مطبوعاتی ابراز داشته اند. احزاب سیاسی از جمله اخوان المسلمین، اتحادیه‌های حرفه‌ای و سازمانهای جامعه مدنی نیز با پیشنهاد آمریکا درباره غزه مخالفت کرده اند.
کوچاندن مردم غزه به اردن و مصر چه تاثیری بر این کشورها خواهد داشت؟
مروان معاشر در این خصوص خاطرنشان کرد که اردن در سال ۱۹۴۸ موج‌هایی از آوارگان فلسطینی را پذیرا شد و شهروندی کامل به آنها اعطا کرد در حالی که آوارگان فلسطینی در بسیاری از دیگر کشورهای عربی هنوز هم در وضعیت آواره به سر می برند.
وی افزود: از این رو، بسیاری از اردنی‌ها منشاء فلسطینی دارند هر چند آمار دقیقی در این زمینه وجود ندارد. در کنار آنها، آوارگان سوری، عراقی، یمنی، سومالیایی و سایر آوارگان در حدود ۶.۵ درصد از جمعیت ۱۱ میلیونی اردن را تشکیل می‌دهند. بنابراین انتقال گسترده فلسطینیان به اردن مشکلات اقتصادی و امنیتی بزرگی برای این کشور ایجاد خواهد کرد.
اردن دومین کشور با کمبود منابع آب در جهان به شمار می‌رود. بیکاری عمومی در حد ۲۲ درصد و بیکاری جوانان در حدود ۴۶ درصد است. این کشور تحت تاثیر شدید عوارض تغییرات آب و هوایی قرار دارد و بدهی خارجی نیز از مشکلات دیرینه در این کشور است. در این حال، ورود موج آوارگان فلسطینی موجب تغییر ماهیت دولت خواهد شد بنابراین مساله صرفا اقتصادی و امنیتی نیست بلکه مساله هویت اردنی هم مطرح است.
بعلاوه، اردن هیچ مرز مشترکی با غزه ندارد و بنابراین بسیاری اعتقاد دارند که کوچاندن اجباری فلسطینیان غزه به اردن موجب می شود که اسراییل مردم فلسطینی ساکن کرانه باختری را نیز به اردن کوچ بدهد زیرا کرانه باختری با اردن مرزهای جغرافیایی دارد. این اقدام موجب تخلیه اراضی فلسطینی از مردم فلسطین خواهد شد و راه را برای انضمام کرانه باختری توسط اسراییل هموار خواهد کرد و استدلال اسراییلیها مبنی بر اینکه «اردن همان فلسطین است» و تلاش برای حل مساله فلسطین با هزینه اردن را احیا خواهد کرد.
حمزاوی خاطرنشان کرد: از زمان شروع جنگ غزه در اکتبر ۲۰۲۳، مصر اجازه ورود شمار محدودی از از مردم غزه به خاک مصر را به علت مسائل پزشکی یا خانوادگی داده است. بنابراین مصر شاهد افزایش قابل ملاحظه شمار آوارگان فلسطینی در خاک خود نبوده است. اما پذیرش شمار زیادی از آوارگان از کشور سودان به علت جنگ داخلی آن کشور و ادامه حضور تعداد بالای آوارگان سوری و یمنی، فشار اقتصادی و اجتماعی بر دولت مصر وارد و آن را وادار کرده که هر گونه فشاری برای پذیرش آوارگان از غزه را رد کند.
طرحهای ارائه شده برای کوچاندن مردم غزه از لحاظ سیاست و حکومت در مصر ، بطور مستقیم یکی از ستونهای امنیت ملی مصر را تهدید می‌کند که همانا جلوگیری از حضور گسترده آوارگان فلسطینی در خاک مصر بخصوص در شبه جزیره سینا در مرز غزه است. این طرح‌ها همچنین بطور مستقیم صلح بین مصر و اسراییل که از سال ۱۹۷۹ بر احترام متقابل به حاکمیت ملی و عدم تجاوز مبتنی بوده، و همچنین مشارکت راهبردی بین مصر و آمریکا را تهدید می‌کنند و این درحالی است که قاهره همواره برای مشارکت با آمریکا به عنوان یک بخش اساسی از سیاست خارجی خود ارزش قائل بوده است.
مصر به درستی اعتقاد دارد که طرحهای کوچاندن مردم غزه و طرحهای انضمام کرانه باختری، تهدید بی‌ثباتی بیشتر در خاورمیانه را به همراه خواهد داشت و تعهد مصر به صلح و حل مناقشه را تحت فشار خواهد گذاشت.
آمریکا و عربستان سعودی سالهاست که درگیر مذاکراتی بر سر توافقی بوده اند که مطابق آن عربستان به فناوری صلح آمیز هسته ای و تضمین‌های امنیتی دسترسی خواهد یافت و در مقابل آن قرار است اقداماتی از جمله عادی سازی روابط با اسراییل انجام دهد. طرح ترامپ برای غزه تا چه حد می‌تواند این مساله را از ریل خارج کند؟
لیبر در پاسخ به این سوال گفت: محمد بن سلمان قرارداد با آمریکا را به هر قیمتی دنبال نخواهد کرد. بهبود روابط عربستان با ایران، ارزش امنیتی فوری حمایت‌های آشکار نظامی آمریکا را برای عربستان کاهش داده است. در همین حال، عادی سازی روابط با اسراییل که یکی از اجزای ضروری در سطح معاهده برای تضمین‌های امنیتی آمریکا است، با وجود طرح ترامپ در باره غزه و پاکسازی قومی فلسطینیان از غزه (و دورنمای همین مساله در مورد کرانه باختری)، خطرات بیشتری به همراه دارد.
هر گونه ارتباط با موضوع کوچاندن مردم فلسطین، خطرات بزرگی برای ثبات داخلی نظام پادشاهی سعودی و اعتبار بین‌المللی آن خواهد داشت. علاوه بر این، «جوک» نتانیاهو درباره کشور فلسطین در خاک عربستان سعودی نشان می‌دهد که نخست وزیر اسراییل در این برهه علاقه زیادی به دلجویی دیپلماتیک از عربستان سعودی ندارد.
در آینده نزدیک بیشتر احتمال دارد که شاهد تلاش‌های دولت سعودی برای جدا کردن امتیازات خاص آمریکا از یک معامله بزرگ سعودی-اسراییل-آمریکا باشیم که قول سرمایه‌گذاری‌های بزرگ عربستان در اقتصاد آمریکا به این مساله کمک خواهد کرد.
معاشر ضمن ابراز موافقت با نظرات لیبر در این خصوص گفت: علت اصلی اینکه توافق عادی سازی روابط عربستان با اسراییل تا کنون محقق نشده، این است که سعودی‌ها نیاز دارند که حداقل یک تعهد لفظی از سوی اسراییل درباره مسیر تشکیل کشور فلسطین را در چنین توافقی بگنجانند. اما اسراییلیها تا کنون از این کار خودداری کرده اند و حتی نتانیاهو ادعا کرده که راه حل دو کشوری «جایزه ای برای تروریسم» است. انضمام کرانه باختری یا اخراج اجباری فلسطینیان از اراضی آنها، رسیدن به چنین توافقی (بین عربستان و اسراییل) را به شدت دشوار خواهد کرد.
طرحهای ترامپ در خصوص غزه چه تاثیری بر ثبات در منطقه خواهد داشت؟
حمزاوی در این خصوص گفت: طرح کوچاندن مردم غزه و طرح انضمام کرانه باختری تنها موجب خشونت، بی ثباتی و درد و رنج انسانی بیشتر در خاورمیانه خواهد شد. این طرح‌ها هر چند منافع فلسطینیان، مصری‌ها و اعراب را تهدید می‌کنند اما امنیت اسراییل را هم در میان مدت یا بلندمدت تضمین نخواهند کرد.
این طرح‌ها همچنین ائتلافها و پیوندهای دوستی آمریکا با کشورهای عربی را تهدید می‌کنند. هر چند آمریکا همچنان بازیگر مهمی در منطقه است اما محافظت از منافع آمریکا مستلزم روابط خوب با شریکان بخصوص با کشورهای مصر، اردن و عربستان سعودی است. تعصب و سوگیری آمریکا به سمت طرحهای جنایتکارانه راست افراطی اسراییل، دقیقا همین را مخدوش خواهد کرد.
لیبر گفت: باید توجه کنیم که سیاست‌های ترامپ بر خلاف دولت اول او با استقبال گرمی در ریاض رو به رو نشده است. در بهترین حالت، برخی از حامیان ترامپ در ریاض می‌گویند طرح ترامپ درباره غزه یک «بلوف» به منظور گرفتن امتیازات بیشتر از اسراییل است. دیگر صاحبنظران سعودی نیز لفاظی‌های دمدمی و غیر قابل پیش بینی ترامپ در سیاست خارجی مانند تهدید کانادا را به نگرانی از قابل اعتماد بودن دولت او به عنوان یک شریک امنیتی ارتباط داده اند.
وی افزود: هر چند بعید است که این طرح تازه ترامپ موجب یک شکاف بزرگ در روابط آمریکا با عربستان شود – حداقل تا زمانی که در حد یک طرح باقی مانده است – اما موجب تشویق بیشتر مقامات عربستان برای متنوع سازی شراکت‌های بین‌المللی این کشور خواهد شد. در ارتباط با مشارکت عربستان در بازسازی غزه، «عبدالرحمان الراشد» در مقاله‌ای مطبوعاتی که شاید بازتاب دهنده طرز فکری رسمی در این کشور بود، خاطرنشان کرد تا زمانی که سرمایه‌گذاران عربی و خارجی احساس کنند احتمال یک جنگ دیگر وجود دارد، اعتباری برای بازسازی غزه وجود نخواهد داشت.
دیدگاه خود را بیان کنید